Vandaag kreeg ik de recensie onder ogen van een Bach-concert met de Actus Tragicus (cantate 106) waaraan ik onlangs als koorlid en -solist mocht meedoen. Een verhaal in het Duits, want het optreden was in Zwilbroek, net over de grens achter Groenlo. De titel: Ein Hauch von Ewigkeit.

Prachtige woorden: 'Een zucht eeuwigheid'. Dat is de reden waarom ik aan zangoptreden zo ontzaglijk veel plezier beleef. Het is een vonk eeuwigheid op aarde brengen vooral als je Bach mag brengen. Onlangs vertelde Vince Mendoza, componist van het Metropole Orkest in Vrije Geluiden ook over Bach als het goddelijke gebracht op aarde. Het geeft een enorme dosis zin aan het bestaan. 

Ik heb eerder een sonnet geschreven over zingeving. Daarin (toeval?) ook de zucht van, en naar het eeuwige.

Plato’s grot

Daarin schuilt de betekenis van het bestaan:
dat iedere gedachte, iedere gebeurtenis,
is afgeschaduwd van een grot hier ver vandaan,
daar, waar de bron des levens is.

Hoe schoon de dagen zich ontrollen,
hoe mooi de wisseling van ‘t seizoen;
we lijken toch naar het einde te hollen,
en natuur kan de eeuwigheid niet overdoen.

Slechts een glimp, een flauwe schijn,
van het eeuwige is ons gegund,
het schuilt diep verborgen in ons zijn,
wordt, zodra  verschenen, door atmosfeer verdund.

Laat ons dan dat schijnsel aan elkander tonen,
zodat wij wanend even in de grot mogen wonen.

Arjen van Gijssel, 4 mei 2011

Misschien moet ik het ook niet meer doen. Het is zo...tja, onbarmhartig. Aan het Woord! Achterhoek heette de schrijfwedstrijd. Het verenigde gisteren 93 verhalen-vertellers en dichters in een amfitheater-zaaltje in Winterswijk. Nagelbijtend luisterden ze naar een gastheer, type vlotte jongen met inhoud, die de prijsuitreiking vloeiend aan elkaar praatte. Regen kletterde op het platte dak. Een onderkoelde bijdrage van de juryvoorzitter en een warm interview met de bekende schrijver P.F. Thomése. Hij vertelde over rouw en troost. Hij zei dat een rouwende helemaal niet getroost wil worden. Rouwen is een daad van liefde. Je wilt niet dat de rouw verdwijnt, want dan lijkt de liefde ook weg. De liefdesband met de overledene dringt zich in die eerste tijd na het overlijden zo ongelooflijk sterk op, dat niets meer belangrijk is. Alleen al deze observaties maakten dat ik de middag de moeite waard vond.

En toen kwam de prijsuitreiking. Helaas, ik zat er niet bij. Jammer. Het is zo heerlijk om een beetje bevestiging te krijgen: zit ik op de goede weg, moet ik doorgaan. Natuurlijk, de innerlijke drijfveer is er. Die blijft. Altijd. Maar het geeft je zó vleugels als je positieve feedback krijgt. Niets winnen betekent helemaal geen feedback krijgen. Dat houdt me dan bezig. Maar het zal wel slijten met het voortgaan van de tijd. En soms krijg je in een flits een inzicht aangereikt dat je toch helpt.

Mijn inzending van drie gedichten ging over het voortschrijden van de tijd en wat dat met me doet. In de fase waarin ik zit  associeer ik tijd erg met heimwee, met rouw en ook met protest: over zijn wreedheid. Tijd wist nare herinneringen weliswaar uit, maar vervaagt ook de mooie memorie, banaliseert die soms. Zoals je over je eerste liefde als jong-adolescent na jaren zegt: ach, het was maar een eerste kalverliefde. Onzin! Die eerste zintuiglijke ervaringen en gevoelens waren zo intens; ze zijn misschien nooit meer overtroffen...

Over heimwee naar vroeger en de zes zintuigen gaat ook het volgende sonnet. Het zat in het ingezonden setje. De eerste vier regels gaan een beetje zoals Gorters Mei. Een beetje dan. Volgend jaar weer een kans!

Ongedwongen kindertijd
 
Jongen, blauwe kiel, bedwong behendig ‘n brede sloot,
landde in ‘t gras en verbaasde zich over de keel
waarmee een merel uit de lommer van een bosje floot,
op zo’n zomerdag in een typisch Achterhoeks tafereel.
 
Lucht die leek te zinderen van de hitte van de zon,
waarin swingend de daklijn van een boerderij,
het was alsof de dag niet einden kon,
voeten in helder water, het hoofd gedachtevrij.
 
De geur van koren op dit middaguur,
een bremspriet smaakte naar azijn:
zintuiglijke eenheid met de natuur,
zo zouden alle dagen van het leven zijn.

Tegen de avond zong de merel nog haar lied
maar de man hoort haar zang al jaren niet. 

Ik reed gisteren vanuit Ruurlo binnendoor over Holten en Raalte naar Zwolle voor een congres in de Buitensociëteit. Het was precies de dag waarop 29 jaar geleden mijn broertje verongelukte. Ik reed vlak langs de plek (Wythmen) waar het is gebeurd. Een plek met een verhaal.
Even daarvoor kwam ik langs de Franciscushof, de voormalige psychiatrische inrichting in Raalte. Er staat nu een groot billboard langs de weg; er komen luxe woningen. Dromen van 'puur wonen' staat er op het bord. Op de foto een naakt meisje in een badkuip, middenin het bos.
Er hebben nogal wat patiënten zelfmoord gepleegd in dat bos, op het treinspoor nabij de Franciscushof. Ik vind het beeld nogal luguber. Kan een gebied zijn kleur van vroeger kwijtraken? Ze zeggen wel eens: dit is 'gewijde grond'. Heeft dat met de grond zelf te maken of met wat mensen er (al dan niet collectief) in hun hoofd over denken?
Op vakantie in Normandië vonden we destijds de stranden van D-day zeer indrukwekkend. Je voelde de strijd en het bloedvergieten. Is dat omdat je de plaquettes en documentatie had gelezen of is dat omdat het landschap is 'getekend', een bekraste ziel heeft? 
Mijn dochter heeft een 'plankje met herinneringen' op haar kamer staan. Daarop staan allerlei kleine spulletjes (een waaier, een spiegeltje) waarover ze dierbare gedachten heeft. Voor haar zijn het 'gewijde' voorwerpen, voor een ander alleen maar prullaria.
Terug naar het terrein van de Franciscushof. Ik ervoer het gebied vroeger en gisteren als naargeestig. Alsof er nog geesten rondwaren, alsof de gebeurtenissen zijn ingesleten in de natuur. Maar dat is in mijn hoofd zo. Voor de toekomstige bewoners, de 'dromers van het pure wonen', waarschijnlijk niet. Ze zullen er vast gelukkig zijn en niet door herinneringen worden gehinderd. Toch?

Franciscushof.nl

Billen op een bord, zit ze in bad,
een meisje, midden in een mistig bos
loensen ogen alsof ze gevreeën had,
maar ik kom niet van de bomen los.

Hier ademt wind een klagelijke zucht
langs pijnen die in basten zijn geschroeid
de waanzin hangt nog drukkend in de lucht
tranen zijn niet uit de grond gevloeid.

Rillend op een spoor, ze wil gaan,
een meisje, de koplampen tegemoet,
remmen laten ' t staal niet staan,
een doffe klap, rondspattend bloed.

Kunnen de nachtmerries van het verleden
met ‘dromen van puur wonen’ worden bestreden?

Dichten is in. De vorm is vrij en werken met rijmschema's is niet meer van deze tijd. Ook de thema's schieten alle kanten op. Het lijkt soms sjieker om over een tafel te dichten dan over de liefde, de dood, de vergankelijkheid. Het klassieke vers wordt een beetje gewantrouwd. Een dichter als Jean Pierre Rawie heeft lang kritiek ondervonden. Zijn grote lezersschare toont aan dat hij toch een groot dichter is.

Ik probeer zelf ook de klassieke vorm aan te houden. Ik zit in de 'periode' van het Shakespeare-sonnet. Drie coupletten van vier regels, plus twee afsluitende strofen. Kruisrijm, behalve bij die laatste twee regels. 
Veertien regels in totaal. Het is een hele tour om daarin je verhaal kwijt te raken. Het zijn plotse ingevingen, het is schaven aan de opbouw, de rijm, aan de wending, de clou. Het is niet echt aangenaam tijdverdrijf, zoals het maken van een kruiswoordpuzzel dat is (voor puzzelaars). 

Samuel Taylor Coleridge, een Britse dichter uit het begin van de 19e eeuw, vond dat zijn talent tot verhalen vertellen een 'kwelling' vormde, een 'vloek'. Daar spreekt noodzakelijkheid uit. Ik voel sympathie voor die gedachte. Een sonnet.

Tegen wil en dank

Ook als ik archaïsch ben
niet dichter in het nu en hier,
de nood drukt toch mijn ganzenpen
diep in 't geschept papier.

In het nieuwe schuilt ook niet
de schoonheid van ‘t bestaan.
Wie zin in ziel en wezen ziet
raakt tijdloos lezers aan.

En, als liefde, verdriet en pijn,
godverlaten eenzaamheid,
zijn los geweekt uit mijn brein,
ben ik, even, mijn grijze deken kwijt.

O muze, geef mij ooit één klein regeltje
waarmee ik word herinnerd op een tegeltje.

Zat laatst nog eens te denken over het fantastische nummer Einde van de lijn van Marco Borsato en zijn tekstschrijver en componist John Ewbank. Jaloers op hoe zij mensen weten te raken met hun kleinkunst (met een grote k). Het is zo uit het leven gegrepen. Steeds weer de thema's (gebroken) liefde, waarheid en zin(geving). Een sonnet.

Het einde van de lijn

Het einde aan gevoel komt
wanneer zo vaak gedrukt
alle sensoren doof zijn
en de liefde is mislukt.

En als er geen gevoel meer is,
waar is dan de bron
die bestaan zijn waarde gaf
waaruit men putten kon.

En als er geen waarde is,
waar is dan de lijn
die tussen dood en leven
veilig getrokken leek te zijn.

Ziedaar, vrees dat de levensrit
nu wel in de gevarenzone zit.